ΚΕΙΜΕΝO ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ
Ο Αιμίλιος Σολωμού για το βιβλίο του Σταύρου Χριστοδουλου «Τρεις σκάλες ιστορία», εκδόσεις Καστανιώτη.
Το μυθιστόρημα θα μπορούσε να εξεταστεί υπό το πρίσμα μιας συμβολικής ή κυριολεκτικής ματιάς πάνω στην κυπριακή τραγωδία. Η Χλόη, η βιασθείσα από τον Τούρκο στρατιώτη είναι η βιασθείσα και διχοτομημένη Κύπρος. Το χρονικό ορόσημο είναι το 1974. Έφηβες και οι δυο, η Κύπρος μόλις 14, η Χλόη 18 ετών, δεν θα καταφέρουν να ξεπεράσουν το όριο για να προχωρήσουν προς την ενηλικίωση. Οι μνήμες στοιχειώνουν τη ζωή τους, αποτελούν τροχοπέδη για να βαδίσουν σ’ ένα ασφαλές, σίγουρο και σταθερό μέλλον.
Το σύντομο, πρόσφατο παρελθόν τους ήταν ήδη βεβαρημένο. Η Κύπρος διχασμένη, με ναρκοθετημένα θεμέλια, υπονομευμένη εκ των έσω και εκ των έξω. Παρόμοια, η Χλόη το θύμα ενός αδιέξοδου γάμου, με ημερομηνία λήξης, σημαδεμένου από την απιστία και την προδοσία. Έτσι, το προσωπικό τραύμα ανάγεται στο καθολικό, ταυτίζεται με τη συλλογική τραγωδία. Και το μυθιστόρημα αναπτύσσεται με τους όρους μιας αρχαίας τραγωδίας. Συχνά θα συναντήσουμε αναφορές όπως: «ο θρήνος των γυναικών», «ο χορός των γυναικών» ή «τα ουρλιαχτά των γυναικών».
Η Χλόη, κόρη του στρατιωτικού Σώτου, υπέρμαχου της Ένωσης και μέλους της ΕΟΚΑ Β΄, προσφέρεται θυσία ως άλλη Ιφιγένεια. Η μητέρα της, Θεοδοσία, στον δικό μας αντεστραμμένο μύθο, είναι η Κλυταιμνήστρα, η οποία θα εκδικηθεί τον σύζυγό της, γιατί την εγκατέλειψε για έναν παράνομο έρωτα. Από πείσμα και διάθεση εκδίκησης, θα παραμείνει στη Λάπηθο πριν την έλευση των τουρκικών στρατευμάτων. Η Χλόη δεν θα καταφέρει ποτέ να ορθοποδήσει, αν και στο τέλος επιχειρεί να φτάσει στην κάθαρση, συναντώντας μετά από 43 χρόνια τον βιαστή της στην Κωνσταντινούπολη και προσπαθώντας να πνίξει την κατάκοιτη μάνα της με τη λεμονόπιτα, που αυτή έφτιαχνε για τον Τούρκο βιαστή τις φρικτές μέρες στη Λάπηθο.
Η Χλόη εκπροσωπεί τη χαμένη αθωότητα της εισβολής, τη γενιά του ‘74, αυτούς των οποίων τα όνειρα μετατράπηκαν σε εφιάλτες και οδηγήθηκαν στην ατομική συντριβή. Όπως ακριβώς και ο Πέτρος, ο νεαρός ήρωας του Χρίστου Χατζήπαπα στο μυθιστόρημα το «Χρώμα του Γαλάζιου Υάκινθου». «[…] μια γενιά σπουδαία παιδιά. Και πήγαν όλοι χαμένοι» (81), θα πει ο Δημήτρης Χατζής στο Διπλό Βιβλίο για τη γενιά του Εμφυλίου, τη «χαμένη» (87), τη «σκοτωμένη γενιά», όπως τη χαρακτηρίζει (97).
Ο βιασμός κατά την τούρκικη εισβολή είναι θέμα τραγικό που εξετάστηκε και σε άλλα έργα της κυπριακής λογοτεχνίας, όπως στο «Χρώμα του Γαλάζιου Υάκινθου», ιδιαίτερα στην πρώτη έκδοσή του. Αλλά και στο διήγημα «Η αθέατη όψη» του Πάνου Ιωαννίδη, το οποίο συγγενεύει με τη λογοτεχνική σύλληψη του Σταύρου Χριστοδούλου. Σ’ αυτό η βιασθείσα κατά την εισβολή αποφασίζει να κρατήσει το παιδί και ο ζωγράφος που την ερωτεύεται, την εγκαταλείπει, όταν μαθαίνει την αλήθεια, όπως και ο Χριστόφορος τη Χλόη.
Το βιβλίο του Σταύρου Χριστοδούλου, ρεαλιστικό, εξόχως πολιτικό, είναι τολμηρό στην έμπνευση και τη συγγραφή του. Ο τίτλος είναι χαρακτηριστικός. Οι τρεις σκάλες είναι ο λεμονόκηπος που θα χάριζε ο Σώτος στην κόρη του με την ευκαιρία του αρραβώνα της με τον νεανικό της έρωτα, τον Χριστόφορο. Η ένωση ανάμεσα στους δύο ή σ’ ένα δεύτερο συμβολικό επίπεδο, η Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, δεν πραγματοποιείται. Η Χλόη βιάζεται κατ’ εξακολούθηση μέσα στον λεμονόκηπο από τον Τούρκο στρατιώτη. Ο Χριστόφορος θα την εγκαταλείψει, γιατί «μολύνθηκε», «καταστράφηκε».
Αντιγράφουμε από τη σελ. 227 τις σκέψεις της Χλόης: «Τρεις σκάλες γη. «Η προίκα σου», έλεγε ο πατέρας. «Ο τάφος μου», ήθελα να του φωνάξω». Αλλού την αποκαλεί «Άδη» (77). Το ουσιαστικό ιστορία που συμπληρώνει τον τίτλο είναι πάλι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο η προσωπική ιστορία ταυτίζεται με τη συλλογική μοίρα, την τραγωδία της Κύπρου. Το βιβλίο είναι μια πραγματεία για τη συντριβή του ατόμου μέσα στη μέγγενη των ιστορικοπολιτικών γεγονότων. Ο συγγραφέας αποδεικνύεται εξαιρετικός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής.
* Απόσπασμα από την παρέμβαση του Αιμίλιου Σολωμού στην παρουσίαση του βιβλίου του Σταύρου Χριστοδούλου «Τρεις σκάλες ιστορία»