Ο συγγραφέας Σταύρος Χριστοδούλου και η ποιήτρια Νένα Φιλούση γράφουν για το έργο της Κύπριας πεζογράφου με αφορμή μια εκδήλωση που οργανώνει το Βιβλιοτρόπιο.
Επιμέλεια: Μαρία Παναγιώτου
Η Λίνα Σολομωνίδου (1924-2008) σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εργάστηκε ως γιατρός στην Κύπρο μέχρι το 1985. Με το ψευδώνυμο Αλίκη Λεμέζη εξέδωσε τις δυο πρώτες νουβέλες της (το 1959 και το 1960 αντίστοιχα). Ακολούθησαν άλλα τέσσερα βιβλία της, η νουβέλα «Ενθάδε κείται» (1964), το μυθιστόρημα «Το Ταξίδι» (1969), το μυθιστορηματικό χρονικό «Βιώματα Κύπρος 1974» (1976) το οποίο σχολιάστηκε θετικά τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα, και το βιβλίο «Αυτοβιογραφικά και άλλα ανέκδοτα κείμενα» (2011).
Σύμφωνα με το Βιβλιοτρόπιο, πρόκειται για μια συγγραφέα που έκανε αισθητή την παρουσία της κατά τη δεκαετία του 1960, δίνοντας νέους προσανατολισμούς στην κυπριακή πεζογραφία: Εισάγει μια νέα πεζογραφική γραφή που διερευνά την ψυχική συμπεριφορά του ανθρώπου σε συνθήκες ύψιστης δοκιμασίας, και με την πρωτοποριακή για την κυπριακή λογοτεχνία γραφή της, αποδίδει μέσα από τις ανησυχίες και τα όνειρά των ηρώων της το κλίμα της κοινωνίας.
Αξιοποιώντας πολυπρισματικές νεωτερικές τεχνικές, εναλλασσόμενες εστιάσεις και μνημονικούς μονολόγους, η ποιήτρια Νένα Φιλούση θα μιλήσει στην εκδήλωση του Βιβλιοτρόπιου για τη σχέση χώρου και μνήμης στο έργο της Λίνας Σολομωνίδου. Οι βραβευμένοι συγγραφείς Λουΐζα Παπαλοΐζου και Σταύρος Χριστοδούλου θα καταθέσουν τη δική τους αναγνωστική εμπειρία για το έργο της συγγραφέως, εστιάζοντας στους τρόπους που αυτή επηρέασε το δικό τους έργο.
Παράλληλα, η φωτογράφος Αντιγόνη Σολομωνίδου Δρουσιώτη φωτογραφίζει χώρους τους οποίους επισκεπτόταν η συγγραφέας για να γράψει. Οι φωτογραφίες αυτές θα αποτελέσουν το υλικό για τη δημιουργία μιας αναμνηστικής καρτ ποστάλ που θα δοθεί στους παρευρισκόμενους κατά την της εκδήλωση. Αποσπάσματα από το έργο της Λίνας Σολομωνίδου θα διαβάσει η ηθοποιός Έλενα Χειλέτη.
ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
Μας ενώνει η Σεφερική διάσταση της μνήμης
Με τη Λίνα Σολομωνίδου οι δρόμοι μας διασταυρώθηκαν όταν αναζητούσα υλικό για το τελευταίο μου μυθιστόρημα. Το βιβλίο της «Βιώματα – Κύπρος 1974» αποδείχτηκε όχι μόνο μια εξαιρετική πηγή αλλά και σημείο αναφοράς για τη δραματικότερη περίοδο της σύγχρονής μας ιστορίας. Πρόκειται για ένα υβριδικό είδος που συνδυάζει τη λογοτεχνία με την προφορική ιστορία. Ένα βιβλίο πρωτοποριακό για την εποχή του (εκδόθηκε το 1977), το οποίο προσέθεσε συγκλονιστικές μαρτυρίες ως ψηφίδες στο μεγάλο κάδρο της κυπριακής τραγωδίας.
Η Λίνα Σολομωνίδου, με την «αθωότητα» και την ορμή της μη επαγγελματία δημοσιογράφου, έκανε μια σειρά συνεντεύξεων όπου υπερχειλίζει το συναίσθημα. Οι βιωματικές τραυματικές εμπειρίες καθηλώνουν και οι αφηγήσεις οδηγούν τον αναγνώστη σε εσωτερικές περιπλανήσεις. «Στην αρχή δεν ήξερα τι μορφή να του ’δινα. Δοκίμασα τη συνηθισμένη φόρμα μυθιστορήματος, αλλά οι άνθρωποι, τα γεγονότα, σαν να μην χωρούσαν μέσα στα γνωστά λογοτεχνικά καλούπια! Κάθε απόπειρα για προμελετημένη δραματοποίηση ή για «ωραιοποίηση» -αν θέλετε- ήταν σαν ν’ αφαιρούσε από τη ζωντάνια τους, από την αλήθεια. Και τότε πήρα την απόφαση: θα αφήσω το υλικό μου να μιλήσει μόνο του!». Αυτά είπε στην αντιφώνησή της κατά την απονομή του Κρατικού Βραβείου Λογοτεχνίας και εδώ κατά την άποψή μου εμπεριέχεται η σπουδαιότητα του λογοτεχνικού της εγχειρήματος.
Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, η βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας και κορυφαία εκπρόσωπος αυτής της λογοτεχνικής σχολής Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, υπήρξε αφοπλιστικά ειλικρινής κατά την ομιλία της στη Σουηδική Ακαδημία: «Εγώ συλλέγω τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις λέξεις της καθημερινότητας. Συλλέγω τη ζωή του καιρού μου. Με ενδιαφέρει η ιστορία της ψυχής. Ο τρόπος ζωής της ψυχής. Αυτό που η μεγάλη ιστορία συνήθως προσπερνάει, κοιτάζοντας αφ’ υψηλού. Ασχολούμαι με την ιστορία που έχει παραγκωνισθεί». «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου» χαρακτηρίσθηκε από την κριτική ως ένα «μυθιστόρημα φωνών». Τηρουμένων των αναλογιών θα έλεγα ότι αυτό είναι και το βιβλίο της Λίνας Σολομωνίδου: Ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα το οποίο αναδεικνύει τις πολλαπλές όψεις της κυπριακής τραγωδίας.
Στη φάση της έρευνας για το βιβλίο μου «Τρεις Σκάλες Ιστορία» είχα ανατρέξει στις ιστορικές πηγές και βεβαίως στα δημοσιογραφικά ντοκουμέντα. Το βιβλίο «Βιώματα – Κύπρος 1974», στο πλαίσιο αυτής της αναζήτησης, μου άνοιξε χαραμάδες απ’ όπου μπορούσα να δω χωρίς φτιασιδώματα την ιστορική αλήθεια. Γι’ αυτό αισθάνομαι ότι το βιβλίο μου αποτελεί κρίκο μιας αλυσίδας που ενώνεται με το έργο της Λίνας Σολομωνίδου. Μας ενώνει η Σεφερική διάσταση της μνήμης («όπου και να την αγγίξεις πονεί») καθώς και η ανάγκη μας ν’ αφουγκραστούμε τους κραδασμούς της ιστορίας.
ΝΕΝΑ ΦΙΛΟΥΣΗ
Θεωρούσε την αλήθεια «απλή σαν πέτρα της νεολιθικής εποχής»
Η Λίνα Σολομωνίδου το γένος Τορναρίτη, γεννήθηκε στη Λεμεσό στις 5 Μαΐου του 1924 και σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα. Με τον επίσης γιατρό σύζυγό της μετεκπαιδεύτηκαν στο Λονδίνο και στη συνέχεια εργάστηκαν σε ιδιόκτητη κλινική στη Λεμεσό. Στην κλινική τους περιέθαλψαν αγωνιστές του απελευθερωτικού Αγώνα την περίοδο 1955-59, τραυματίες και ασθενείς μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974 και βεβαίως πολλούς άλλους συμπολίτες μας.
Έγραφε και δημοσίευε από τα 21 της χρόνια. Έχουν κυκλοφορήσει πέντε βιβλία της. Δύο νουβέλες στην Αθήνα, από τις εκδόσεις Δίφρος, έργα που υπέγραψε με το ψευδώνυμο Αλίκη Λεμέζη. Το τρίτο της βιβλίο ήταν η νουβέλα «Ενθάδε κείται» που εκδόθηκε το 1964 στο Θεμέλιο της Αθήνας (β΄ έκδοση το 1995 στη Λεμεσό) και τέταρτο το μυθιστόρημα «Το ταξίδι» το 1969, πάλι στην Αθήνα με επανέκδοση στην πόλη της. Το 1976 εκδίδει το υβριδικό «Βιώματα – Κύπρος 1974» που τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος- Ντοκουμέντου. Ένα εμβληματικό έργο που σπάει τις ειδολογικές συμβάσεις και αποτελεί εν δυνάμει μια μοναδική στο είδος της συλλογή από μαρτυρίες τραύματος και εξομολογήσεις συνειδήσεων ανθρώπων που, είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο, συμμετείχαν – υπέφεραν – ή ήταν αυτόπτες και αυτήκοες μάρτυρες στα γεγονότα πριν και μετά το πραξικόπημα και την εισβολή. Τέλος, τρία χρόνια μετά τον θάνατό της (τον Φεβρουάριο του 2008) εκδίδεται ο τόμος «Αυτοβιογραφικά και άλλα ανέκδοτα κείμενα» από τις εκδόσεις Μικρόκυκλος της Λεμεσού, με επιλεγόμενα του πανεπιστημιακού Λευτέρη Παπαλεοντίου, και στο οποίο εκτός από το κυρίως αυτοβιογραφικό κείμενο βρίσκονται δύο νεανικά της διηγήματα, ένα ατελές μυθιστόρημα, ένα αφήγημα για τον Εζεκία Παπαϊωάννου και δύο ταξιδιωτικά κείμενα για την Ελβετία και το Λονδίνο. Τον τόμο συμπληρώνουν δυο συνεντεύξεις της, διάφορες επιστολές, καθώς και κριτικές που διευκολύνουν ερμηνείες του έργου της.
Ανήκει σχηματικά στη αποκαλούμενη από την κριτική «γενιά του ’60» ή καλύτερα στην ομάδα των λογοτεχνών που εμφανίστηκαν συγγραφικά σ’ αυτή τη δεκαετία. (Ούτως ή άλλως ο όρος γενιά πλέον ελέγχεται). Η συγγραφέας χρησιμοποίησε νεοτερικούς αφηγηματικούς τρόπους και επικεντρώθηκε στην ψυχική ενδοχώρα ερευνώντας κυρίως ζητήματα ελευθερίας, ηθικής και κοινωνικής ανισότητας. Η γραφή της είναι απαλλαγμένη από επιφανειακή ηθογραφία ή διδακτικό ύφος, κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη συνειρμική ροή της συνείδησης. Ο αφηγητής της είναι απρόσωπος, ένας ενδοσκοπητής που διατηρεί σταθερά την αλληλουχία σκηνών και ιστορίας.
Υπήρξε χαρισματική συγγραφέας. Κουβαλούσε τον αστείρευτο καημό του εμπύρετου πνεύματος που πλάθει και γράφει διαρκώς, από εσωτερική ανάγκη. Το έργο της είναι αποκλειστικά προσανατολισμένο στην αναζήτηση της αλήθειας, ως πρότυπο του καλού και του κάλλους. Εξάλλου, θεωρούσε την αλήθεια «απλή σαν πέτρα της νεολιθικής εποχής» όπως είπε σε μια συνέντευξή της, δηλαδή ακατέργαστη, κομμάτι της φύσης, κτήμα της πλάσης. Το γράψιμο στάθηκε για τη Λίνα Σολομωνίδου πορεία ελευθερίας.